ماهيت اعتياد

ماهيت اعتياد

متاسفانه باورهاي غلط و اشتباه در مورد پديده اعتياد به اندازه­اي شايع و فراوان است كه اكثر مردم حتي افراد تحصيل كرده نيز با معنا و مفهوم پديده اعتياد ناآشنا مي­باشند. اعتياد تنها عادت نيست و بسيار پيچيده تر از يك عادت معمولي است. اعتياد ويژگيهاي خاصي دارد كه در هيچ يك از عادت ها ديده نمي­شود. اعتياد يك كلمه عاميانه براي يك پديده بسيار پيچيده است كه علم ابعاد مختلف آن را مشخص كرده است.

اعتياد داراي علت هاي مختلف زيستي، رواني، اجتماعي، فرهنگي و سياسي است. اين بيماري فراتر از يك عادت مانند ناخن جويدن يا چاي نوشيدن است.ماهيت اين بيماري به گونه اي است كه فرد نمي­تواند ميزان و يا مقدار ماده مصرفي را كنترل كند. به دليل اساس و زير بناي زيستي و بدني اعتياد و همچنين ساختارهاي خاص مغزي كه درگير اعتيادهستند در بعضي موارد حتي يك بار مصرف يك ماده مي­تواند باعث وابستگي و اعتياد فرد شود. مواردي كه مورد مصرف و سوء مصرف قرار مي­گيرند فراتر از مواد مخدرند و شامل مواد مواد بسيار متفاوت ديگري هم مي­شوند. اين مواد براساس نوع اثر اوليه اي كه بر مغز مي­گذارند به انواع: مخدر، محرك، مسكن، توهم زا و نيروزا دسته بندي مي­شوند و براساس منشاء اوليه توليد آنها به انواع طبيعي، صنعتي يا شيميايي تقسيم مي­گردند اما توجه به اين نكته كه منشاء اوليه توليد اين مواد به معناي بي ضرر بودن استفاده از آنها نيست؛ بسيار مهم است. هيچ يك از اين مواد باعث رشد قواي فكري، خلاقيت و عرفان نمي­شود. بلكه مشكلي بر مشكلات قبلي فرد اضافه مي­كنند. مصرف مواد در همه گروه هاي تحصيلي، اجتماعي و اقتصادي ديده مي­شود. ولي هميشه پوشيده و مخفيانه باقي مي­ماند. فقط در مواردي كه مصرف فرد به حد بالايي برسد يا بيمار، منابع حمايتي و اقتصادي خود را از دست دهد و قادر به كار و فعاليت نباشد و به صورت معتادان بي خانمان در آيد است كه، ديگران از روي رفتار و حالات فرد به اعتياد او پي مي­برند و اين تصور پيش مي­آيد كه معتادان افرادي بي­سواد يا فقير هستند.

در حال حاضر اعتياد در همه گروه­هاي مختلف انسان­ها و در همه فرهنگ ها و جوامع ديده مي­شود و ربطي به تحصيلات، موقعيت اجتماعي و اقتصادي ندارد. اعتياد مانند هر پديده ديگري علت اعتياد تنها فقر و بي­سوادي نيست كه گروه خاصي مبتلا شوند و گروهي ديگر مبتلا نشوند.

همه معتادان افراد بي ايمان نيستند. درست است كه اعتقادات مذهبي، معنوي و ايمان مي­تواند مانع بروز و ابتلا به بسياري از آسيب­هاي رواني- اجتماعي شود ولي بدان معني نيست كه هر كسي كه مبتلا به اعتياد شد لزوماً بي­ايمان و لامذهب است. بسياري از معتادان با استفاده از اعتقادات خود توانسته اند ترك كنند و دوباره به جامعه برگردند.

علل و عوامل اعتياد در جوانان:

اعتياد بيماري پيچده اي است كه داراي علل و عوامل متعددي است. برخلاف تصور بسياري از مردم كه معمولا دليل اعتياد را به يك عامل نسبت مي­دهند، اعتياد به عوامل مختلفي مرتبط است از جمله: عوامل زيستي، رواني، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و خانوادگي و شخصي. افراد مواد را به دلايل متفاوتي مصرف مي­كنند، حتي دليل مصرف مي­تواند از ماده­اي به ماده ديگر تفاوت داشته باشد. فردي ممكن است مصرف ماده­اي را به دليلي خاص شروع كند(مثل كنجكاوي، لذت، فشار اجتماعي يا دلايل پزشكي) ولي به دلايل ديگر مصرف آن را ادامه دهد. برخي علل مصرف مواد در جوانان عبارتند از:

1-   تقويت مثبت:

 بسياري از موارد در اولين دفعات مصرف آثار رواني و جسمي مطلوب اما كوتاه مدتي را ايجاد مي­كنند در ننتيجه فردي     ممكن است ماده­اي را به اين دليل مصرف كند كه آثار لذت بخشي در او ايجاد مي­كند از جمله: احساس اوج، آرامش، بي قيدي، كاهش درد و عواطف نامطلوب، خوب خوابيدن يا بيدار ماندن و افزايش كارايي در ورزشكاران.

 

2-   كنجكاوي:

از آنجا كه كنجكاوي يكي از ويژكيهاي طبيعي جوانان است، تعجب آور نيست كه برخي از جوانان،كه اقوام يا دوستاني داشته باشند كه مصرف كننده مواد هستند به توصيه آنها يا از روي كنجكاوي خود، تلاش نمايند تا مواد را تجربه نمايند.

 

3-   مهماني و پارتي(شب نشيني):

در بين برخي جوانان، موادي مانند مشروبات الكلي و يا مصرف قرص­هاي اكس در مهماني­ها و پارتي­ها به صورت نوعي هنجار نانوشته در آمده است. در برخي خانواده­ها نيز مصرف مشروبات الكلي همواره يكي از روش­هاي پذيرايي از مهمان بوده است.

4-   فشارهاي رواني و آشفتگي­هاي ذهني:

عده­اي مواد را به خاطر آرامش روحي خود مصرف مي­كنند مثلا براي كاهش خشم، فشار رواني، اضطراب، خستگي يا افسردگي.

5-   مقابله:

برخي جوانان مصرف مواد را نوعي شورش (نافرماني و يا اظهار ما بر خلاف جريان عادي جامعه هستيم قلمداد مي­كنند.

6-   عزت نفس:

پژوهش­هاي مختلفي نشان داده­اند افرادي كه احساس حقارت دارند، ارزشي براي خود قائل نيستند و كمتر از خود رضايت دارند، بيشتر دچار اعتياد مي­شوند.

7-   نگرش­ها و باورهاي اعتيادزا:

باورهاي اعتياد زا در حفظ و تداوم اعتياد دخالت داشته و زمينه­اي را براي مصرف مواد فراهم مي­كند. مي­توان نگرش­ها و عقايد اعتياد­زا را دسته­اي از عقايد تعريف كرد كه بر محوله لذت جويي، حل مسئله، تسكين و فرار تمركز دارند.

8-   ضعف در مهارت­هاي اجتماعي:

جواناني كه در مهارت­هاي اجتماعي و برقراري رابطه با ديگران ضعيف مي­باشند، رنج و ناراحتي زيادي تحمل مي­كنند، به دوستي­هاي ناسالم احتمالي ادامه مي­دهند، چون اين نگراني را دارند كه اگر دوستان خود را از دست دهند نتوانند ارتباط برقرار كنند و تنها خواهند ماند و به دليل فرار از انزوا و كاهش رنج تنهايي به مصرف مواد مي­پردازند.

9-   ضعف در مهارتهاي شخصي:

مطالعات مختلف و فراواني در كشورهاي مختلف جهان نشان داده­اند افراد به اين دليل به مصرف مواد مي­پردازند كه بسياري از مهارت­هاي شخصي مهم براي زندگي سالم را نياموخته­اند يا بد آموخته­اند. ضعف در مهارت­هايي مانند تفكر نقادانه، حل مسئله، رفتار قاطعانه، برقراري ارتباط، كنترل و مقابله با استرس، مقابله با هيجان­ها و ... مي­تواند منجر به اعتياد شود.

 

 

10-                    بيماري­هاي رواني:

يكي از بيماري­هاي رواني كه احتمال مصرف و وابستگي را به وجود مي­آورد، اختلالات اضطرابي است. اضطراب اجتماعي نيز يكي ديگر از اين دسته بيماري­هاست كه فرد در برخوردها و موقعيت­هاي اجتماعي دچار اضطراب مي­شود و در اصطلاح عاميانه به آن خجالت و كمرويي كفته مي­شود. يكي ديگر از انواع اختلالات اضطرابي كه ممكن است زمينه­ساز اعتياد شود اختلال استرس پس از ساحنه يا PTSD  است. دراين اختلال فرد به دنبال يك ساحنه يا تصادف، علايم بسيار ناخوشايندي را تجربه مي­كند. به همين دليل بعضي از مبتلايان به اين نوع بيماريهاي رواني براي رهايي از رنج و ناراحتي خود خود و كسب آرامش ممكن است به استفاده از مواد از بپردازند. افسردگي نيز از از بيماري­هاي شايع رواني است كه در بسياري از مواقع به اندازه­اي فرد را غمگين و نااميد مي­كند كه او به اشتباه براي شاد كردن خود و رهايي از اندوه رو به مصرف مواد مي­آورد كه خود مشكلاتش را دو چندان مي­كند.

11-                    شكست­ها و عدم موفقيت در تحصيل:

عوامل تحصيلي يكي از عوامل موثر بر اعتياد است. موفقيت تحصيلي، اهداف تحصيلي مناسب و واقع­بينانه، انتخاب اهداف متناسب با توانايي و امكانات فردي، تمايل به تحصيل در مقاطع بالاتر و دستيابي به شغل مورد نظر از عواملي است كه مي­تواند از اعتياد پيشگيري نمايد. در عوض، شكست­هاي تحصيلي، عملكرد تحصيلي ضعيف و نداشتن حس ­جاه    طلبي­هاي تحصيلي و انگيزه­پيشرفت از عواملي است كه مي­تواند زمينه ساز اعتياد باشد. يك تصور غلط اين است كه مصرف حشيش حافظه حشيش حافظه را تقويت مي­كند همين باور سبب مي­شود كه دانشجويي به گمان تقويت حافظه حشيش را امتحان كند.

12-                    تاثير مثبت مواد بر فرد:

اثر مثبت يا ناخوشايندي كه مواد بر فرد مي­گذارند عاملي است كه موجب روي­آوردن به مصرف مواد مي­شود. اصولا تجارب اوليه نقش تعيين كننده­اي در مصرف يا عدم مصرف دارند. حالت خوشايندي كه پس از اولين تجربه مواد صورت گرفته باعث مي­شود فرد مكررا به مصرف مواد بپردازد.

13-                     اطلاعات نادرست و نگرش مثبت نسبت به مواد:

متاسفانه علي­رغم اثرات مضر و حتي مهلك مواد مخدر، سوء­مصرف و وابستگي به آنها، در اثر ناآگاهي و كمبود اطلاعات، نگرش مثبتي نسبت به مواد در جوانان ايجاد نموده است. بر اساس ناداني و ناآگاهي از ماهيت اعتياد و مواد است كه افراد به سمت اعتياد كشيده مي­شوند.

14-                    خانواده آشفته و الگوي نامناسب در خانواده:

خانواده آشفته و ارتباطات خانوادگي ناسالم يك ديگر از عوامل زمينه­ساز اعتياد است. فضاي خانوادگي پر تنش، مشاجرات و اختلاف ميان والدين، محيط خانوادگي را ناامن مي­سازد. همچنين آشفتگي­هايي از اين دست باعث مي­شود والدين نتوانند نظارت و سرپرستي كافي بر فرزندان داشته باشند.

15-                     فشارهاي اجتماعي:

فشار اجتماعي جهت مصرف مواد بسيار قوي است. اين مسئله هم در مورد جوانان صادق است و هم در بزرگسالان (مانند مصرف مشروبات الكلي در مهماني­ها) در برخي گروه­هاي نوجوانان و جوانان، مصرف مواد رفتاري مطابق "مد" در نظر گرفته مي­شود. در واقع مصرف مواد نشاسته عضويت و پذيرش در ميان گروه است و كساني كه مواد مصرف نمي­كنند بايد از گروه خارج شوند

16-                    سابقه مصرف در گذشته:

اولين مصرف براي بسياري افراد مهمترين قدم است. يك بار مصرف مواد به اين معنا نيست كه فرد به مصرف كننده دائمي آنها تبديل خواهد شد، اما همين تجربه مي­تواند بسياري از موانع موجود در راه مصرف مجدد را ميان بردارد. در اكثر اوقات، افرادي كه به طور مرتب يك ماده را مصرف مي­كنند، به احتمال زياد به مصرف سايرمواد نيز روي مي­آورند. بطور مثال افراد سيگاري بسيار بيشتر از افراد غيرسيگاري ممكن است به مصرف زياد مشروبات بپردازند علاوه بر آن كساني كه مصرف سيگار يا مشروبات الكلي را در اوائل نوجواني آغاز كرده­اند، بروز مشكلات ناشي از مصرف مواد در زندگي آنها بسيار بيشتر از آنهايي است كه در اواخر نوجواني شروع به مصرف سيگار يا خوردن مشروب كرده­اند.

17-                    مصرف مواد به عنوان يك هنجار:

در بعضي از گروههاي كوچك اجتماعي به خصوص مناطق محروم و جرم­خيز ممكن است مصرف مواد به عنوان يك هنجار در نظر گرفته شود كه مي­تواند زمينه را براي ابتلا به اعتياد آماده كند.

18-                    كمبود امكانات حمايتي، مشاوره­اي و درماني:

كمبود اين امكانات سبب مي­شود افراد به هنگام نياز و بروز مشكلات رواني نتوانند به راحتي به يك مشاور مراجعه كنند، سعي در خوددرماني داشته باشند و به سراغ استفاده از مواد بروند. همچنين باعث مي­شود افراد هنگامي كه مشكلي در زندگي خود دارند از امكانات حمايتي لازم جهت مقابله با مشكل خود برخوردار نشده و به مصرف مواد روي آورند.

19-                    در دسترس بودن مواد:

ارزان بودن قيمت مواد و سهولت دسترسي به آن در بعضي اوقات از عواملي است كه مي­تواند زمينه­ساز اعتياد باشد.

 

با توجه به اينكه بحث دراين خصوص بسيار است، به شما دانشجويان محترم توصيه مي­شود جهت تكميل اطلاعات خود به مراكز مشاورۀ دانشگاه­ خود مراجعه فرماييد. نكاتي كه در اينجا مطرح گرديد صرفاً تلنگري بود كه بدانيد اين خطر در كمين شما هم هست. پس مراقب باشيد.   

      

 

 

 

تاریخ به روز رسانی:
1397/02/16
تعداد بازدید:
10138