طرح ارتباط دانشگاه با اولياي دانشجويان
مقدمه :
امروزه، يكي از شاخصهاي مهم توسعهيافتگي در هر جامعهاي، نيروي انساني كارآمد و متخصص ميباشد. دانشجويان هر جامعه نيز به عنوان قشر جوان، پرانرژي، متفكر و سازنده از سرمايههاي انساني هستند كه آموزش و رفاه زيستي رواني و اجتماعي و معنوي آنان در جهت حفظ و ارتقاي سلامت و بالندگي آنان به منظور توسعه پايدار از اهميت بسيار زيادي برخوردار ميباشد. پرورش استعدادها و قابليتهاي دانشجو هماهنگ با نيازها و تحولات جامعه ميتواند زمينه تحقق اهداف تعريفشده آرمانهاي يك ملت را فراهم سازد.
رسالت دانشگاه و دانشجو :
براساس رهنمودهاي بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني(س)، دانشگاه مبدأ همة تحولات است. دانشگاههاي كشور منشاء اميد خانوادهها، جوانان و مسئولين دولتي است تا بتواند از نظر علمي، اجتماعي و اخلاقي نيروهاي كارآمد تربيت كند. در اين راستا علاوه بر هزينههاي مالي و انساني خانوادهها، دولت نيز براي تربيت دانشجويان هزينههاي سنگيني متقبل ميشود كه البته صرف اين امكانات براي دانشجويان هزينهكردن نيست بلكه اين امر نوعي سرمايهگذاري بلندمدت براي كشور است.
با توجه به تحولات وسيع صنعتي و اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي در سطوح ملي، منطقهاي و جهاني شايسته است كه نظام آموزش عالي توجه بيشتري به آموزش و توانمندسازي جوانان مشغول به تحصيل در دانشگاه مبذول نمايد. دانشگاه ضمن تربيت دانشجو و آمادهسازي وي براي پذيرش مسئوليتهاي تخصصي و حرفهاي، بايد به پرورش سالم جسمي، رواني، ديني و اجتماعي آنها همت گمارد تا دانشجويان هويت ديني و فرهنگي و شغلي كاملي پيدا كنند. براي رسيدن به اين منظور ارتباط دانشگاه با خانوادههاي دانشجويان ضروري به نظر ميرسد تا از طريق هماهنگي و ارتباط دوجانبة دانشگاه و خانوادة دانشجويان نسبت به آسيبهاي رواني، اجتماعي و جسمي مصونيت پيدا كنند.
اساساً، پذيرش در دانشگاه به عنوان يك تغيير مهم در زندگي است كه سبب جدايي از والدين، دوستان آشنايان ميشود و دانشجو بايستي خود را با موقعيت تحصيلي، اجتماعي و جغرافيايي جديد سازگار كند، روابط تازهاي را با همسالان دانشگاهي ايجاد نمايد و بهطور كلي مسئوليت بيشتري را در زندگي روزمره بپذيرد. به نظر ميرسد برقراري ارتباط با خانوادههاي دانشجويان و اطلاعرساني به آنها در ابعاد تحصيلي، اجتماعي، فرهنگي و درماني ميتواند ضمن كاهش فشار رواني به سازگاري بهينه دانشجويان با شرايط جديد كمك كند به شرط اينكه اين ارتباط مانع استقلال فكري دانشجويان نشود.
رسالت خانواده در ارتباط با دانشجو و دانشگاه:
خانواده اساسيترين واحد اجتماعي است كه بسترساز رشد، بهزيستي جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي انسان است. در پژوهشهاي متعددي كه در زمينه سلامت رواني دانشجويان انجام گرفته نشان داده شدهاست. دانشجوياني كه با خانواده زندگي ميكنند از پيشرفت تحصيلي بهتر و سلامت رواني بالاتري در مقايسه با دانشجوياني كه جدا از خانواده زندگي ميكنند برخوردار هستند (تمناييفرد و همكاران، 1382). همچنين دانشجوياني كه حمايت عاطفي و اجتماعي ناكافي از سوي والدين دريافت ميكنند، مشكلات عاطفي و اضطراب متوسط يا شديدي را تجربه ميكنند(پيوستهگر) اين در حالي است كه بسياري از دانشجويان به منظور ادامه تحصيلات خود از خانواده جدا ميشوند و 59% آنان پس از دوري از خانواده دچار دلتنگي ميشوند (بهرامي، 1385). براساس تحقيقات مختلف (راس، 1999؛ لونك و محمد 1999 به نقل از وليزاده 1383) عمدهترين منابع استرس در بين دانشجويان عبارتند از :
الف- مسائل بين فردي مانند تغيير در فعاليتهاي اجتماعي، تعارض با ديگران، داشتن مشكلات سازشي با والدين.
ب- مسائل درونفردي شامل تغيير در عادات خواب، تغيير در عادات غذايي، مشكلات مالي و مسئوليتهاي جديد
ج- مسائل محيطي : مانند تحصيلات، تغيير محيط زندگي، قرارگرفتن در موقعيتهاي ناآشنا
د- مسائل تحصيلي شامل افزايش تكاليف درسي، تغيير انتظارات تحصيلي، ساعات طولاني مطالعه و نگراني درباره امتحان
بنابراين آسيبپذيري قشرهاي دانشجو در مقابل استرسها و مشكلات مختلف باعث ابتلاي آنها به انواع مشكلات روانشناختي و درهم ريختن سلامت رواني آنان ميگردد كه خانواده ميتواند در رفع آنها مؤثر باشد.
حمايت اجتماعي يكي از عوامل تأثيرگذار بر سلامت رواني دانشجويان است (واتسون و همكاران، تبتل از آگدن، 2001) كه به ميزان ادراك فرد از محبت و پشتيباني خانواده، دوستان و اطرافيان در مقابل تنيدگي و رويدادها اطلاق ميشود.
سارافينو (2002) اعتقاد دارد كه حمايت اجتماعي از جانب دوستان، خانواده و ساير افراد منجر به كاهش فشار رواني در افراد ميشود و در سلامت رواني آنها تأثير ميگذارد. رزماري و كتل پاتريك (2005)، در تحقيق خود اثرات حمايت اجتماعي را بر سلامت رواني افراد مطالعه كردند و نتيجه گرفتند كه حمايت اجتماعي اثرات مستقيمي بر كاهش ميزان افسردگي و اضطراب و كنشوري اجتماعي و مهارت حل مسئله و جلوگيري از سرطان و بيماريهاي قلبي و استرس دارد (كنتاكي، كلسينگتون، 2002 و كامل ماسن 2003). ترقيجاه در تحقيق خود در سال 85 گزارش كرد كه دانشجوياني كه در خوابگاه زندگي ميكنند افسردگي بيشتري نسبت به دانشجوياني كه در كنار خانواده هستند دارند. اين يافتهها نشان ميدهند كه پايينبودن سطح ارتباط و نيز دوري از خانواده ميتواند در ايجاد استرس و افزايش افسردگي مؤثر باشد. در اينخصوص رسالت خانواده در ايفاي نقش مؤثر در تعليم و تربيت فرزندان حتي در دوران دانشجويي بيش از پيش برجستهتر شود.
اهميت و ضرورت طرح:
محيط دانشگاه به عنوان يك محيط كاملاً متفاوت با محيط مدرسه، گاه دانشجويان را با موقعيتهاي جديد و ناآشنا و حتي با تعارضاتي روبرو ميكند. مخصوصاً دانشجوياني كه پس از قبولي در دانشگاه از محيط زندگي خود دور ميشوند و وارد محيط جديد دانشگاه ميشوند، عليرغم پشت سرگذاشتن موفقيت در كنكور و رسيدن به يكي از اهداف مهم زندگي خود، دچار برخي مشكلات از جمله سازگاري با محيط جديد و سازگاري با محيط خوابگاه ميشوند. تجارب سالهاي گذشته نشاندهندة اين امر است كه برخي از والدين فرزندان خود را به اين دليل كه بزرگ شدهاند به دانشگاه ميسپارند در كوران اين تعارضات تنها رها ميكنند. عاقلانه به نظر نميرسد كه بدون توجه به خانواده فقط دانشجو را داراي شرايط بحراني بدانيم. بدون شك والدين نيز با چالشهاي بسياري در هنگام انتقال دانشجويان به محيط جديد روبرو ميشوند به عنوان نمونه بعضي از والدين ممكن است احساس كنند كه:
* با فرزندشان بيگانه شدهاند به اين دليل كه دانشگاه با فرزندشان به عنوان بزرگسال رفتار ميكند و جزئيات ارتباط دانشجويان را به آنان ارائه نميكند.
* آسودگي خاطر ندارند و از جهات مختلف دلواپس و نگران فرزندان خود هستند.
* خانوادههايي كه فرزندانشان بخاطر دوري از خانه و شهر نيازمند به خوابگاه هستند دچار تشويق و نگراني بيشتري هستند.
با توجه به مطالب مطرحشده به نظر ميرسد مراكز مشاوره دانشگاهها بدون توجه به وجود اين چالشها در درون خانوادهها و به تنهايي قادر به رفع تعارضات و ناسازگاريهاي اجتماعي در دانشجويان نخواهند شد. حضور و مشاركت فعال والدين ميتواند براي برطرفنمودن شرايط نامطلوب تحصيلي، عاطفي و اجتماعي نقش مؤثري را ايفا كنند و جهت ارتقاي سلامت رواني و سازگاري مطلوب دانشجويان و پيشرفت عملكرد تحصيلي آنان مؤثر واقع شود.
اهداف طرح:
هدف اصلي :
هدف اساسي طرح بالابردن سطح ارتباط بين دانشگاه و خانواده دانشجويان و افزايش پشتيباني والدين از دانشجويان به منظور افزايش سازگاري دانشجويان با زندگي تحصيلي.
اهداف فرعي:
اهداف فرعي به دو دسته از خانواده ها تقسيم بندي مي شود:
خانواده هاي عادي
¨ ايجاد ارتباط و شناخت متقابل ميان دانشگاه، دانشجويان و اولياي آنان
¨ پيريزي روابط والدين دانشجويان با فرزندانشان بر شالودهاي صحيح و افزايش مهارتهاي ارتباطي والدين با دانشجو.
¨ آشناسازي والدين با وظايفشان در برههاي جديد و حساس از زندگي فرزندانشان.
¨ افزايش حمايت اجتماعي دانشجويان از طريق بهبود كيفيت ارتباط اولياء با دانشجويان.
¨ كمك به افزايش همدلي فردي والدين با فرزندانشان.
دانشجويان بحران زده
¨ بررسي وضعيت پيشرفت تحصيلي و سلامت جسمي و رواني دانشجويان در طول تحصيل
¨ ارائه مداخلات مناسب خانوادگي به خانواده هاي بحران زده،
¨ ايجاد كانال ارتباطي دانشگاه با والدين به منظور اطلاعرساني بحرانها، شرايط اضطراري و استرسهاي زندگي دانشجويي براي پيشگيري.
جامعه هدف:
كليه دانشجويان شاغل به تحصيل در دانشگاه و خانوادههاي آنان و به تبع آن اركان دانشگاه (مسئولان، متخصصان، كارشناسان و كارمندان دانشگاه) جامعه هدف طرح را تشكيل ميدهند. در طرح حاضر دانشجويان به دو دسته تقسيم مي شوند:
- دانشجويان و خانواده هايي كه در زندگي شخصي يا خانوادگي خود بحران زده يا مشكل دار شده اند.
- دانشجوياني كه مشكل يا بحران ويژه اي ندارند.
شيوة اجراي طرح:
اين طرح توسط مراكز مشاورة دانشجويي حوزة معاونت دانشجويي و فرهنگي دانشگاه با همكاري ادارات كل امور خوابگاهها، امور دانشجويي، امور فرهنگي، فوقبرنامه، كميته انضباطي، تربيت بدني، امور دانشجويان شاهد و ايثارگر، مركز بهداشت و درمان اجرا ميشود.
ارتباط با اولياي دانشجويان به صورت اطلاعرساني از طرف حوزة معاونت دانشجويي دانشگاه، ابتدا به وسيلة مكاتبه و ارسال پيامها و بروشورهاي موردنظر بوده و در مراحل بعدي و با توجه به زمينهيابيهاي صورت گرفته از ساير اشكال اطلاعرساني هم استفاده ميگردد. در جريان مكاتبات به هيچ عنوان اطلاعات فردي محرمانه دانشجويان به خانواده ارسال نمي گردد مگر اينكه اين اطلاعرساني به رفع مشكل دانشجو كمك كند مطابق اين طرح در هر سال تحصيلي خانوادههاي كليه دانشجويان ورودي جديد تحت پوشش اطلاعرساني قرار خواهند گرفت.
شيوه برقراري ارتباط دانشگاه با اولياي دانشجويان:
به منظور برقراري ارتباط موثر با خانواده ها:
- الف ، هر دانشگاه با همكاري مركز مشاوره همان دانشگاه كتاب ويژه اي جهت اطلاع رساني در زمينه هاي زير تهيه خواهد كرد:
· آشنا سازي با فضاي دانشگاه
· آشنا سازي با امكانات و خدمات مختلف واحدهاي دانشگاه
· آشناسازي با مقررات و شرايط آموزشي
· آشناسازي با امكانات رفاهي موجود در دانشگاه از جمله برنامة غذايي دانشگاه، امكانات خوابگاهي و ... .
· آشنا سازي والدين با
· اطلاعرساني درخصوص خدمات بهداشتي- درماني دانشگاه.
· اطلاع رساني در مورد مشاوره و خدمات مشاورهاي و روانشناختي دانشگاه و نحوة استفاده از اين خدمات.
- تدوين كتاب ويژه خانواده دانشجويان به منظور:
الف- امكانات و خدمات مختلف دانشگاهي:
- آشنا سازي والدين با امكانات و خدمات مختلف واحدهاي دانشگاه
- آشنا سازي والدين امكانات رفاهاي موجود در دانشگاه از جمله برنامه غذايي دانشگاه، امكانات خوابگاهي و ... .
- آشنا سازي والدين با تقويم دانشگاهي.
- آشنا سازي والدين با خدمات بهداشتي- درماني دانشگاه.
- آشنا سازي والدين با خدمات مشاوره اي و نحوه تماس با مركز مشاوره در شرايط اضطراري و بحران.
- آشنا سازي والدين با بحران هاي مختلف دانشجويان در طول تحصيل.
- اطلاع رساني در مورد بحران هاي ويژه دانشجويان و نحوه تماس خانواده ها با دانشگاه در موارد بحران و اضظرار.
- اطلاع رساني در مورد روش هاي مختلف دسترسي و تماس با مسئولان مختلف دانشجويي در شرايط نياز يا بحران.
ب- آموزش روش هاي ارتباط موثر و مفيد با فرزندان:
· آشناسازي والدين با روشهاي ايجاد ارتباطات مؤثر و مفيد با فرزندان، بهگونهاي باشد كه اين آموزشها باعث ارتقاء بهداشت روان دانشجويان و خانواده گردد.
· آموزش ويژگي هاي مختلف رواني دانشجويان به منظور بهسازي ارتباط والدين با دانشجويان.
· آموزش اهميت هويت و هويت يابي در زندگي دانشجويان،
· آموزش مهارت همدلي به والدين به منظور بهبود ارتباط آنان با فرزندان.
· آموزش شرايط و ويژگي هاي زندگي خانوادگي به هنگام دانشجو شدن فرزندان،
- افزايش پيوند بين دانشگاه و خانواده دانشجويان از طريق:
- ارسال پيام تبريك مسئولان دانشگاه به خانواده ها به مناسبت پذيرش دانشجويان در دانشگاه، اعياد خاص، موفقيت هاي ويژه دانشجويان برجسته و نخبه، و ... .
- برگزاري مراسم و جشن هاي خاص با حضور والدين دانشجويان.
- راه اندازي تورهاي بازديد از دانشگاه يا تورهاي تفريحي با مشاركت دانشجو و خانواده آنان.
- تعيين خانواده ها يا دانشجويان داراي بحران و ارائه خدمات ويژه مبتني بر خانواده به افراد يا خانواده هاي بحران زده:
- تفكيك خانواده ها يا دانشجويان داراي بحران از خانواده ها يا دانشجويان معمولي.
- تمركز مداخلات اساسي بر خانواده يا دانشجوي داراي بحران.
- خانواده هاي داراي بحران: خانواده هاي سوگوار، داراي مشكلات رواني، داراي بحران هاي خانوادگي و ... .
- تعيين ملاك هايي براي تشخيص وجود مشكل در خانواده.
- تعيين دانشجويان داراي بحران: دانشجويان مشروط يا داراي مشكلات تحصيلي،
دانشجويان داراي مشكلات انضباطي، دانشجويان داراي افكار خودكشي يا اقدام كننده به خودكشي، دانشجويان مستعد اختلالات سنگين رواني، دانشجويان داراي مشكلات خانوادگي، مصرف كننده مواد و الكل و ... .
- ايجاد امكان حضور خانواده در كنار دانشجوي بحران زده در مواقع اورژانس و برعكس.
- تعيين كانال هاي ارتباطي ويژه دانشجويان يا خانواده هاي بحران زده به منظور افزايش حمايت اجتماعي از دانشجو و كاهش تاثير بحران بر زندگي دانشجو در ابعاد مختلف تحصيلي، هيجاني، اجتماعي و ... .
- تدوين و تنظيم منشور يا نظام نامه اخلاقي به منظور كسب اجازه از دانشجويان در مورد ارائه اطلاعات آنان به خانواده ها در هنگام بحران ها و موقعيت هاي اضطراري و اورژانس.
- تعيين سن استقلال در كشور با توجه به موقعيت هاي اجتماعي و فرهنگي خاص كشور.
- تشكيل كميته هاي خاص مداخلات خانوادگي در مراكز مشاوره دانشگاه ها:
- تدوين آيين نامه ويژه مشاوران مراكز مشاوره در خصوص ارائه مداخلات خانوادگي به دانشجويان.
- برگزاري كارگاه ها و دوره هاي آموزشي ويژه در مورد مداخلات خانوادگي به دانشجويان و خانواده هاي آن براي مشاوران برگزيده مراكز مشاوره به منظور افزايش توانايي آنان در ارائه خدمات مبتني بر خانواده به جمعيت مورد نظر.
- آموزش نحوه اولويت بندي خانواده به خانواده هاي بحران زده به منظور تمركز مداخلات در گروه هاي خاصي از دانشجويان دانشگاه ها.
- تدوين ابزار و پرسشنامه هايي به منظور سرند دانشجويان عادي از دانشجويان بحران زده.
لازم به ذكر است كه از ابتداي سال دوم تحصيلي دانشجويان، پس از نظرسنجي و دريافت نظرات والدين، مكاتبات را ميتوان فقط براي خانوادههاي داوطلب انجام داد.
فرآيند اجراي طرح:
دبيرخانه طرح ارتباط با اولياء كه در معاونت دانشجويي تشكيل ميگردد به منظور پيشبرد گام به گام و مطابق برنامه از قبل تعيينشده مراحل زير را به ترتيب طي ميكند :
1- تهيه اطلاعات و مشخصات هويتي و نشاني دانشجويان و انجام آزمونهاي روانشناختي كه وروديهاي جديد هر سال تحصيلي انجام ميگيرد.
2- ورود اطلاعات و نشانيها در رايانه.
3- ترسيم نيمرخ رواني دانشجويان كه در طرح غربالگري دانشجويان به دست آمده است. ، ثبت نتايج معاينات اوليه جسمي و روانشناختي دانشجويان (كارنامه سلامت).
4- جداسازي نشانيها به تفكيك تهران و شهرستانها در هر سال تحصيلي، تهيه و تنظيم مواد آموزشي خانوادهها.
5- طراحي و چاپ بروشورهاي آموزشي، آمادهسازي بستههاي پستي و تحويل به مراكز پستي براي ارسال به والدين دانشجويان.
* مراسم بازگشايي دانشگاه(open day) :
به منظور آشنايي دانشجويان ورودي در كل و نيز آشنايي والدين آنان با فضاي عمومي دانشگاه و امكانات و ظرفيت موجود كه حداقل 4 سال دانشجويان در آن به تحصيل و زندگي خواهند پرداخت، با هماهنگي قبلي يك روز مشخص در مراسم بازگشايي سال تحصيلي دانشگاهها به اين امر اختصاص مييابد.
براي تحقق اين امر مراحل زير طي ميشود :
1- ابتدا دعوتنامههايي براي دانشجويان و والدين آنها از سوي دانشگاه ارسال ميشود و برنامه روز گشايش دانشگاه به اطلاع آنها ميرسد.
2- از مسئولان دانشگاه و معاونان و رؤساي دانشكده و مديران گروههاي آموزشي دعوت به عمل ميآيد تا در روز گشايش دانشگاه در برنامه مرتبط به حوزهي كاري خود در جريان بازديد و آشنايي والدين و دانشجويان حضور داشته باشند.
3- پس از اجراي مراسم رسمي و معارفه كه حدود 30/1 ساعت طول ميكشد بقيه برنامه جهت آشنايي دانشجويان و والدين با دانشگاه و مسئولان آن اختصاص مييابد كه ميتواند در حيطههاي زير باشد :
* بازديد از فضاي عمومي دانشگاه، محوطه فضاي سبز، ساختمانها و ...
* بازديد از خوابگاه دانشجويان با ارائه توضيحات لازم از سوي مسئولان خوابگاه
* بازديد از كتابخانة مركزي دانشگاه، دانشكدهها و گروههاي آموزشي
* بازديد از سالنهاي ورزشي با ارائه توضيحات مسئولان تربيت بدني دانشگاه
* بازديد از سازمان مركزي و ادارات مربوطه و آشنايي با امور اداري دانشگاه
* بازديد از سايت كامپيوتري با كلاسهاي آموزشي و آزمايشگاههاي موجود
4- در پايان بازديد و آشنايي اوليا از مجموعه دانشگاه در آخرين برنامه، انتخابات اولياي دانشجويان جهت تشكيل انجمن خانه و دانشگاه (انجمن دانشگاه و والدين دانشجويان) انجام ميشود و محلي نيز براي فعاليتهاي اين انجمن دردانشگاه اختصاص مييابد كه امور مربوط به انجمن را انجام ميدهد. اين انجمن به صورت غيردولتي و مستقل (NGO)[*] عمل ميكند و آييننامه انجمن دانشگاه و اوليا تا 6 ماه پس از تصويب اين طرح توسط دفتر مركزي مشاوره دانشجويي تدوين ميشود.
پيامدهاي اجراي طرح :
بهرهوري و اجراي طرح ارتباط با اولياء دانشجويان دانشگاههاي سراسر كشور نيازمند همكاري و هماهنگي بخشهاي مختلف درون دانشگاهي و برون دانشگاهي و آمادهسازي و توجيه سياستگزاران و تصميمگيران و مسئولان اجرايي مرتبط با امور دانشجويان ميباشد.
براين اساس ميتوان با ابلاغ طرح به دانشگاههاي سراسر كشور روند دسترسي به اهداف را به طور سالانه ثبت و ارزيابي نمود. ميتوان ميزان پيشرفت اين طرح را طي سالهاي متوالي به دست آورد و ارتباط آن را با كاهش افسردگي، استرس و افت تحصيلي مقايسه كرد كه خود شاخص معتبري جهت پيشبيني موفقيت طرح در كاهش استرس و عوامل آسيبزا در بين دانشجويان ميباشد.
در اثر تعامل مؤثر بين دانشگاه و خانواده دانشجويان، امكان استفاده از ظرفيتهاي دانشگاه و خانواده فراهم ميشود. توسعه و پيشرفت امور آموزشي، پژوهشي و اجرايي دانشگاه و نيز بالندگي دانشجو و توسعه فعاليتهاي خانواده و ارتقاي سطح ارتباطات دانشجو و خانواده و دانشگاه از نتايج اين طرح ميباشد.
[*] Non Governmental Organization (NGO)